عوامل موثر بر ارزش سود بانکی تحت تاثیر عوامل مختلفی است که عملکرد مالی آن را شکل می‌دهد. عوامل تعیین‌کننده نرخ سود سپرده‌های بانکی در دسته‌های مختلفی طبقه‌بندی می‌شوند که از مهم‌ترین عوامل می‌توان به شرایط اقتصادی، ویژگی‌های بانکی، نرخ بهره و سیاست‌های پولی بانک‌ها اشاره کرد. معمولا بانک‌ها در ایران برای جمع‌آوری پول در بازار از سیاست‌های پولی انقباضی و انبساطی استفاده می‌کنند که در تعیین نرخ بهره اثرگذار هستند.
نرخ بهره بانکی
یکی از عوامل موثر بر ارزش سود بانکی، نرخ بهره است. بانک‌ها بخش قابل‌توجهی از درآمد خود را از طریق فعالیت‌های وامدهی به‌وجود می‌آورند و نرخ‌های بهره‌ای که دریافت می‌کنند مستقیما بر سودآوری آن‌ها تاثیرگذار است. زمانی‌که نرخ بهره پایین باشد، بانک‌ها ممکن است در ایجاد درآمد کافی از وام‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها با چالش‌هایی مواجه شوند.
به‌عبارتی دیگر هنگامی که نرخ بهره پایین است، بانک‌ها ممکن است حاشیه سود کمتری را تجربه کنند زیرا از وام‌ها و سایر دارایی‌های دارای بهره، کمتر درآمد کسب می‌کنند. در عوض، نرخ‌های بهره بالاتر می‌توانند با افزایش درآمد حاصل از وامدهی، سودآوری بانک‌ها را افزایش دهند.
سیاست‌های پولی در تعیین نرخ بهره بانکی
سیاست پولی (Monetary policy) روشی برای کنترل میزان عرضه پول یا نقدینگی در جامعه است و عامل اجرای آن در ایران، بانک مرکزی محسوب می‌شود. سیاست‌های پولی با هدف کنترل تورم، کنترل نقدینگی و رونق اقتصادی به‌وجود آمده‌اند.
سیاست پولی انقباضی
سیاست پولی انقباضی نوعی سیاست پولی است که هدف آن کاهش میزان نقدینگی برای مبارزه با تورم است. افزایش تورم به‌عنوان شاخص اصلی یک اقتصاد نامناسب درنظر گرفته می‌شود که می‌تواند نتیجه ناخوشایندی داشته باشد. این سیاست باعث کاهش عرضه پول در اقتصاد می‌شود تا از سفته بازی بیش‌ازحد و سرمایه‌گذاری ناپایدار سرمایه جلوگیری شود.
در این روش، بانک مرکزی با افزایش دادن نرخ بهره، نقدینگی یا حجم پول موجود در کشور را محدود و کنترل می‌کنند. با افزایش نرخ بهره بانک‌ها، تمایل مردم به نگهداری پول در بانک‌ها بیشتر می‌شود و از میزان نقدینگی در کشور کاسته می‌شود.
سیاست پولی انبساطی
سیاست پولی انبساطی نوعی از سیاست‌های پولی کلان اقتصادی است که هدف آن افزایش نرخ انبساط پولی برای تحریک رشد اقتصاد کشور است. رشد اقتصادی گاها باید با عرضه پول اضافی حمایت شود. تزریق پول باعث افزایش هزینه‌های مصرف‌کننده و افزایش سرمایه‌گذاری‌های سرمایه توسط مشاغل می‌شود.
در این روش بانک مرکزی با کاهش نرخ بهره، جذابیت پس‌انداز را کمتر می‌کند و مردم تمایل بیشتری به خرج کردن و سرمایه‌گذاری در خارج از بانک‌ها پیدا می‌کنند. بانک‌ها در کشورهای توسعه‌یافته معمولا از نرخ‌هایی با بهره پایین پیروی می‌کنند. آن‌ها با کانال‌دهی هوشمند و ایجاد چرخه پولی در بازار، به رشد سرمایه‌گذاری در مشاغل و رشد اقتصاد ملی کمک می‌کنند.
شرایط اقتصادی در تعیین ارزش سود بانکی
شرایط اقتصادی نقش حیاتی در عوامل موثر بر ارزش سود بانکی دارند. در طول دوره‌های رشد اقتصادی، بانک‌ها تمایل به افزایش تقاضا برای اعتبار دارند که منجر به افزایش ارزش در سود بانکی می‌شود. برعکس، در دوران رکود اقتصادی، تقاضای وام ممکن است کاهش یابد و درنتیجه ارزش سود کمتری برای بانک‌ها به همراه داشته باشد. به‌صورت کلی شرایط اقتصادی مانند نرخ تولید ناخالص داخلی، نرخ تورم و سطح بیکاری می‌توانند بر تقاضای وام و تعیین ارزش سود بانکی تاثیرگذار باشند.
نرخ تورم در تعیین ارزش سود بانکی
نرخ تورم از مهم‌ترین عوامل موثر بر ارزش سود بانکی است. بررسی آماری چند دهه گذشته نشان می‌دهد که این نرخ اغلب به‌صورت برون‌زا و بدون توجه به نوسانات تورم تعیین شده است؛ به‌عنوان‌مثال باوجود جهش شدید نرخ تورم در چند سال اخیر سود سپرده یک‌ساله از 15 درصد در سال 1395 تنها با یک درصد افزایش به 16 درصد در سال 1399 افزایش یافته است و در همین نرخ تا سال 1401 تثبیت شده است.
به‌نظر می‌رسد علاوه‌بر نرخ تورم، سایر متغیرهای کلان اقتصادی اعم از نرخ رشد اقتصادی و درآمد سرانه، نرخ بهره بازار یا نرخ بهره سیاستی و سطح استرس بازار سهام نیز علی‌رغم تاثیر بین‌المللی بانکی، چندان تاثیری در تعیین نرخ سود سپرده‌های بانکی در اقتصاد ایران نداشته باشند.
ویژگی‌های بانکی در تعیین ارزش سود بانکی
علاوه‌بر عوامل کلان اقتصادی، ویژگی‌های بانکی که حساب مدت‌دار در آن افتتاح‌شده نیز در عوامل موثر بر ارزش سود بانکی تاثیرگذار است. ازجمله مهم‌ترین متغیرهای مربوط به بانک، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
ریسک بانک
هرچه ریسک یک بانک بالاتر باشد و دارایی‌های ریسکی بیشتری در پرتفوی خود داشته باشد، مجبور است برای جذب سپرده‌های مدت‌دار نرخ بهره بالاتری پیشنهاد دهد.
اندازه بانک
هرچه بانکی بزرگ‌تر باشد، احتمال ورشکستگی آن پایین‌تر است و روش‌های تامین مالی آن متنوع‌تر خواهد بود؛ درنتیجه احتمالا نرخ‌های پایین‌تری برای جذب سپرده‌های مدت‌دار پیشنهاد خواهد کرد.
نقدینگی بانک
هرچه نقدینگی یک بانک یا دارایی‌هایی که قابلیت نقد شوندگی بالایی دارند بیشتر باشد، کمتر مجبور خواهد بود برای جذب منابع، پیشنهاد پرداخت بهره بالایی برای سپرده‌های مدت‌دار ارائه کند.
کارایی بانک
هرچه کارایی یک بانک بالاتر باشد، می‌تواند نرخ بهره بالاتری برای جذب سپرده پیشنهاد کند.
ساختار تامین مالی بانک
هرچه قوانین کشور از طریق عواملی مانند مالیات بر عایدی سپرده‌های مدت‌دار و نظایر آن باعث شود اقبال مردم به سپرده‌های دیداری بیشتر شود، نرخ بهره پیشنهادی بانک برای سپرده‌های مدت‌دار پایین‌تر خواهد بود.
رقابت در صنعت بانکداری
رقابت در صنعت بانکداری یکی از عوامل موثر بر ارزش سود بانکی است. افزایش رقابت از سوی سایر بانک‌ها یا موسسات مالی غیر بانکی ممکن است منجر به کاهش یا افزایش حاشیه سود وام‌ها یا سپرده‌ها شود. معمولا بانک‌ها در تلاش برای جذب مشتریان با پیشنهاد‌های رقابتی‌تر هستند؛ مگر اینکه آن‌ها جریان‌های درآمدی جایگزین بیابند، مانند بنگاه‌داری بعضی از بانک‌ها در ایران.
نقش بانک ها در نرخ سود سپرده های بانکی
هنگامی‌که ویژگی های بانک و اثر آن در سود پرداختی به سپرده‌گذاران بانکی مورد بررسی قرار می‌گیرد، به دو واقعیت مواجه می‌شویم. یکی از این ویژگی‌ها شامل آن است که اکنون شورای پول و اعتبار، به صورت واحد، در شکل دستوری نرخ سود بانکی را به تمامی بانک‌ها اعلام کرده است. این ابلاغ بدون توجه‌به ویژگی‌های خاص هر بانک خواهد بود.
از سویی دیگر، باید به این نکته قابل تامل اشاره داشت که اغلب این بانک‌ها، تعهد و پایبندی به اجرای این ابلاغیه ندارد و نرخ های تعیین‌شده شورای پول و اعتبار بانک مرکزی را درنظر نمی‌گیرند. این رویکرد باعث می‌شود تا با پرداخت سودهای بیشتر، ویژگی‌های مثبت بانک‌ها از قبیل کارآیی و … تحت‌الشعاع قرار گیرد و باعث ایجاد ناترازی در میان بانک‌ها شود. این نکته اغلب به عدم توانایی برخی از بانک‌ها به جذب منابع منجر خواهد شد.
جمع‌بندی
درنتیجه، عوامل موثر بر ارزش سود بانکی از متغیرهای متفاوتی تشکیل می‌شوند. نرخ بهره، شرایط اقتصادی، رقابت در صنعت و … همگی نقش مهمی در تعیین ارزش سود بانکی دارند. درک این عوامل شما را قادر می‌سازد تا استراتژی‌های خود را به‌طور موثر تطبیق دهید و تصمیمات آگاهانه‌ای اتخاذ کنید که تاثیر مثبتی بر سودآوری شما در سپرده‌های بانکی داشته باشد.
