پول، در اشکال مختلف، برای هزاران سال یک جنبه ضروری از تمدن بشری بوده است. تکامل پول، از مبادله با کالا تا ضرب سکه، سفری پیچیده دارد که با توسعه جوامع در هم تنیده شده است. بااین‌حال، یک نقطه عطف مهم در این سفر برجسته به‌شمار می‌رود: چه کسی اولین اسکناس جهان را اختراع کرد؟ با ما در پاراصنعت همراه باشید تا این موضوع را بررسی کنیم.
خاستگاه اسکناس
مفهوم اسکناس در قرن هفتم چین در زمان سلسله تانگ پدیدار شد. در آن زمان، بازرگانان در حمل مقادیر زیادی سکه سنگین برای معاملات تجاری با چالش مواجه بودند. برای رسیدگی به این موضوع، بازرگانان شروع به سپرده‌گذاری سکه‌های خود نزد افراد قابل‌اعتمادی مانند طلافروشان و وام‌دهندگان کردند. این افراد نیز برای آن‌ها گواهی سپرده صادر می‌کردند.
این گواهی‌ها که به نام «جیائوزی» شناخته می‌شوند، مانند سفته امروزی بودند که نشان می‌دادند مقداری سکه در سپرده وجود دارد. آن‌ها، توسط بازرگانان به‌رسمیت شناخته می‌شدند و پس از ارائه به مرجع صادر‌کننده می‌توانستند به ارزش معادل سکه بازخرید شوند. این شکل اولیه پول کاغذی، نه تنها تجارت را تسهیل کرد؛ بلکه زمینه را نیز برای توسعه اولین اسکناس جهان فراهم آورد.
گذر از اسکناس‌های قدیمی و حضور انواع جدید
انتقال از جیائوزی به اسکناس‌های واقعی در زمان سلسله سونگ (960-1279) اتفاق افتاد. دولت که با کمبود سکه‌های مسی مواجه بود، سفته‌های خود را به نام «جیائوچائو» منتشر کرد. این اسکناس، توسط دولت حمایت می‌شد و درکنار ارز فلزی در گردش بود. راحتی و کارایی جیاچائو، به‌سرعت محبوبیت پیدا کرد و منجر‌به پذیرش گسترده آن در سراسر چین شد.
موفقیت jiaochao، الهام‌بخش کشورهای دیگر برای کشف پتانسیل پول کاغذی شد. در ایران قرن سیزدهم، فرمانروایان ایلخانی کاغذی به نام «آشوب» را به‌عنوان وسیله‌ای برای ساده‌سازی تجارت و تأمین مالی لشکرکشی‌های خود معرفی کردند. این آزمایش‌های اولیه با ارز کاغذی، پایه و اساس پذیرش جهانی اسکناس‌ها را در قرن‌های بعد ایجاد کرد.
تولد اولین اسکناس جهان
درحالی‌که ریشه اسکناس‌ها به چین و ایران باستان بازمی‌گردد، اولین اسکناس جهان که به شکل مدرن ارائه شد، در قرن هفدهم در اروپا انتشار یافت. در سال 1661، دولت سوئد که با کمبود سکه‌های مسی دست و پنجه نرم می‌کرد، به‌دنبال روش‌های جایگزین برای تامین مالی کمپین‌های نظامی خود بود. یوهان پالمستروک، تاجر و بانکدار هلندی، انتشار اسکناس‌های کاغذی با حمایت دولت را پیشنهاد کرد.
در سال 1666، بانک استکهلمز، اولین بانک سوئد، با مدیریت پالمستراک تأسیس شد. این بانک، حقوق انحصاری از پادشاه سوئد برای انتشار اسکناس دریافت کرد و آن‌ها را به‌عنوان پول قانونی برای تمام پرداخت‌های داخل قصر شناخت. در 16 ژوئیه 1668، بانک استکهلمز اولین اسکناس رسمی‌جهان را به نام “Stockholms Banco Sedel” منتشر کرد.
مزایای استفاده از اسکناس
اسکناس‌ها، مزایای بسیاری نسبت‌به سایر اشکال پول دارند. آن‌ها:
- حمل و نقل آسان: اسکناس‌ها، نسبت به سکه‌های فلزی وزن و حجم کمتری دارند و به‌راحتی قابل حمل و نقل هستند.
- ذخیره سازی آسان: اسکناس‌ها را می‌توان به‌راحتی در فضاهای کوچک ذخیره کرد.
- جعل دشوار: جعل اسکناس‌ها، دشوارتر از جعل سکه‌های فلزی است.
- قابلیت انعطاف‌پذیری: اسکناس‌ها را می‌توان در مقادیر مختلف چاپ کرد و برای مصارف متنوع استفاده نمود.
ویژگی های اولین اسکناس جهان: Stockholms Banco Sedel
استکهلمز Banco Sedel، یک تکه کاغذ مستطیل‌شکل با ابعاد تقریبا 23 در 16 سانتی‌متر بود. این اسکناس، دارای طرح‌های پیچیده ای بود که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها، می‌توان به نشان بانک، نام و امضای مقامات آن اشاره کرد. ارزش اسکناس برحسب دالر، واحد پول رسمی سوئد در آن زمان بیان می‌شد.
برای افزایش امنیت و جلوگیری از جعل، بانک Sedel استکهلم ویژگی‌های پیشرفته‌ای را نسبت‌به دوران خود گنجانده است. این ویژگی‌ها، شامل واترمارک، شماره سریال و الگوهای پیچیده چاپ‌شده با استفاده از جوهرهای خاص بود. علی‌رغم این تلاش‌ها، جعل‌کنندگان مجددا تلاش کردند تا اسکناس‌های تقلبی را وارد بازار کنند. این اقدامات، مقامات را بر آن داشت تا به اعمال موارد امنیتی بیشتری در طول زمان بر روی اولین اسکناس جهان بپردازند.
تاثیر بانک سودل استکهلمز بر اقتصاد و اسکناس‌های جهان
معرفی بانک سودل استکهلم، مفهوم پول را در جهان متحول کرد و راه را برای پذیرش گسترده اسکناس در سراسر جهان هموار ساحت. راحتی، قابل‌حمل‌بودن و حمایت دولتی، اسکناس را به جایگزینی جذاب برای ارز فلزی تبدیل کرده است. بازرگانان و افراد اسکناس را به‌عنوان وسیله مبادله پذیرفتند که باعث رشد و شکوفایی اقتصادی در سوئد شد.
علاوه‌بر این، موفقیت بانک سودل استکهلم، الهام‌بخش دیگر کشورهای اروپایی شد تا بانک‌های مرکزی خود را تأسیس و اسکناس‌های بیشتری منتشر کنند. در قرن هجدهم، اسکناس در سراسر اروپا رایج شده بود و تجارت و امور مالی بین‌المللی را ساده‌تر ساخت. اصولی که با پیشگامی پالمستراک و بانک استکهلمز، زمینه را برای سیستم‌های بانکی مدرن و سیاست‌های پولی فراهم آورد.
میراث و تکامل اولین اسکناس جهان
میراث استکهلمز بانک سودل، بسیار فراتر از انتشار اولین اسکناس جهان در قرن هفدهم است. این نماد، یک لحظه مهم در تاریخ امور مالی است که نشان‌دهنده گذر از پول فلزی به پول کاغذی است که توسط اقتدار دولت پشتیبانی می‌شود. اصول اعتماد، اعتبار و ثبات که در اولین اسکناس جهان تجسم یافته است، همچنان زیربنای سیستم‌های پولی مدرن است.
در طول قرن‌ها، اسکناس‌ها در طراحی، امنیت و عملکرد تکامل یافته‌اند. تکنیک‌های پیشرفته چاپ، ویژگی‌های امنیتی و فناوری‌های دیجیتال اسکناس‌های مدرن را دربرابر جعل بسیار مقاوم کرده است. علاوه‌بر این، پرداخت‌ها به روش‌های دیجیتال و ارزهای دیجیتال، فصل بعدی در تکامل پول را نشان می‌دهد و مفاهیم سنتی ارز و امور مالی را به چالش می‌کشد.
همانطور که به آینده می‌نگریم، میراث بانک سودل استکهلم به ما قدرت پایدار اعتماد، اعتبار و نوآوری در شکل‌دادن به تکامل امور مالی را یادآوری می‌کند. درحالی‌که ظاهر اسکناس‌ها ممکن است به تکامل خود ادامه دهند، اصول بنیادی زیربنای ارزش آن‌ها بدون تغییر باقی می‌ماند. بنابراین اولین اسکناس جهان، همچنان برای نسل‌های آینده الهام‌بخش تلقی می‌شود.
اولین اسکناس در ایران
اولین اسکناس جهان در سال ۶۹۳ هجری قمری به دستور گیخاتوخان مغول در ایران چاپ شد. این اسکناس، که “چاوه” نامیده می شد، الهام‌گرفته از پول کاغذی چین بود و به‌عنوان جایگزینی برای سکه‌های فلزی که حمل و نقل آن‌ها دشوار بود، به‌کار می‌رفت.
چاوه‌ها، روی کاغذهایی از جنس پوست درخت توت چاپ می‌شدند و به مهر پادشاه و امضای وزیر خزانه‌داری ممهور بودند. این اسکناس‌ها، در ابتدا فقط در تبریز و سپس در سایر شهرهای ایران مورد استفاده قرار گرفتند. استفاده از چاوه‌ها، مزایای بسیاری داشت. آن‌ها حمل و نقل آسان‌تری داشتند، جعلشان دشوار بود و به‌راحتی قابل ذخیره و نگهداری به‌شمار می‌آمدند.
چاوه‌ها در ایران عمر کوتاهی داشتند!
برخلاف اولین اسکناس جهان، استفاده از چاوه‌ها در ایران عمر کوتاهی داشت. پس از مرگ گیخاتوخان، استفاده از آن‌ها متوقف شد و تا حدود 700 سال بعد، اسکناس دیگری در ایران چاپ نشد. در سال 1290 هجری شمسی، اولین اسکناس‌های مدرن ایران توسط ناصرالدین شاه قاجار چاپ شد. این اسکناس‌ها که “اسکناس‌های قاجاری” نام داشتند؛ با واحد تومان و ريال تا سال 1311 هجری شمسی که بانک ملی ایران تاسیس شد، در ایران رایج بودند.
جمع‌بندی
اولین اسکناس جهان، بانک سودل استکهلمز، به‌عنوان شاهدی بر نبوغ و نوآوری بشر است. این پول که اتفاقا از روی ناچاری و نبود سکه‌های فلزی متولد شد، مفهوم اقتصاد جهان را متحول کرد و پایه و اساس سیستم‌های بانک‌داری مدرن را بنا نهاد. اسکناس‌ها، از آغاز فروتنانه در قرن هفدهم در سوئد به جنبه‌ای فراگیر از تجارت جهانی تبدیل شده‌اند و تجارت، سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی را تسهیل می‌کنند.
