شاید این سوال برایتان پیش آمده باشد که اسکناس چیست و از کجا به وجود آمد؟ کلمه «اسکناس» به‌طور عمومی به اوراق بهادار یا اسناد پولی اطلاق می‌شود که ارزش مالی دارند و به‌عنوان وسیله‌ای برای مبادلات مورد استفاده قرار می‌گیرند. این کلمه، معمولا برای پول‌های کاغذی‌ای به‌کار می‌رود که توسط دولت یا بانک مرکزی یک کشور صادر شده‌اند و ارزش مشخصی دارند.
ریشه کلمه اسکناس چیست
شاید بپرسید ریشه کلمه اسکناس چیست؟ کلمه «اسکناس» در اصل از واژه فرانسوی «آسی‌نیای» (Assignat) مشتق شده است. در زبان روسی به نام «آسیگناتیسا» (Assignatsia) شناخته می‌شود. این لغت در دوره فتحعلی شاه، با تغییر لفظی وارد زبان فارسی شد و از آن زمان به بعد تغییری نکرده است.
اختراع اسکناس در چین
معمولا وقتی صحبت از ایجاد اقتصاد و بانکداری مدرن می‌شود، آن را اروپای قرن شانزدهم و هفدهم میلادی نسبت می‌دهند، اما در حقیقت، ماجرای اسکناس از جای دیگر و زمان دیگری آغاز شد. یعنی در طول قرن یازدهم از کشور چین. آن روزها هنوز بسیاری از کشورها نمی‌دانستند اسکناس چیست و ارزشی برای آن قائل نبودند. اسکناس در آن دوره، به همان سرنوشتی دچار شد که بسیاری از ارزهای جدید امروزی دچار می‌شوند. یعنی آن را از چرخه مبادلات کنار گذاشتند.
به‌طور‌کلی، اسکناس، نخستین بار در دوره امپراطوری سونگ در سال ۱۰۲۳ میلادی به چاپ رسید، اما ما اطلاع دقیقی از جزئیات آن نداریم. البته آنطور که از شواهد تاریخی پیداست، نمونه‌های قدیمی‌تری از اسکناس هم وجود داشته است که همگی به سرزمین چین باز می‌گردند.
در دوران مغول‌ها در قرن سیزدهم و چهاردهم میلادی، استفاده از اسکناسی به نام یوآن، رواج بسیاری یافت. مغول‌ها در زمان اوج قدرت خود، بخش قابل توجهی از خشکی‌های جهان را در اختیار داشتند و از آنجایی که ذخایر طلا و نقره آن‌ها کافی نبود، تصمیم گرفتند استفاده از پول‌های کاغذی را رواج دهند.
سرنوشت اولین اسکناس‌های چینی
امپراطوری مغول‌ها در چین، از قرن 13 تا قرن 14 میلادی حاکم بود و پس از آن، دوره‌های آشفته‌ای برای چین آغاز شد. از جمله مهمترین رویدادها، نابودی امپراطوری مغول‌ها و استقرار دودمان ملی چین، دودمان مینگ، در سده 14 میلادی است.
در دوره‌ای که به‌‌دنبال زوال امپراطوری مغول‌ها آغاز شد، چین با چالش‌های اقتصادی روبرو شد. افت اعتبار و تضعیف اقتصاد، باعث کمبود بودجه مالی شد و حکومت به تصمیم‌گیری‌هایی مثل چاپ اسکناس بدون پشتوانه روی آورد. این اسکناس‌ها در ابتدا باعث تسهیل تبادلات شد. اما به‌تدریج، تورم را افزایش داد و بر جامعه تاثیر منفی گذاشت.
در دوران مینگ، حکومت با مشکلات اقتصادی مواجه بود و اقداماتی انجام داد تا اقتصاد را اصلاح کند. از جمله این اقدامات، بازنگری در سیاست اسکناس و تقویت سیستم مالی بود، اما با شکست روبرو شد. این دوره‌های تاریخی نشان‌دهنده تاثیرات عمیق سیاست‌های اقتصادی بر تاریخ چین و تغییرات در نظام مالی آن هستند. در نتیجه این شکست، اسکناس از چرخه تبادلات مالی چین خارج شد.
تاثیر این شکست روی چینی‌ها به قدری سنگین بود که حتی پس از دو قرن، با احتیاط، به استفاده‌کردن از اسکناس بازگشتند.
ورود اسکناس به اروپا
زمانی‌که چینی‌ها از اسکناس استفاده می‌کردند، اروپایی‌ها هنوز نمی‌دانستند اسکناس چیست. اولین اسکناس‌های اروپایی توسط Stockholms Banco در سوئد چاپ شدند. 16 مقام برجسته، این اسکناس‌ها را امضا می‌کردند. این اقدام، به‌منظور مقابله با مخالفت‌ها و افراط در چاپ پول کاغذی بود. پس از آن، دولت‌ها و تاجران اروپایی دیگری نیز وارد این میدان شدند و در چند ماه بعد، اسکناس‌های خود را منتشر کردند. اما به دلیل عدم وجود چارچوب قانونی برای تضمین ارزش پول، ارزش این اسکناس‌ها به‌سرعت کاهش یافت.
در سال ۱۶۹۵، بانک انگلستان به‌عنوان اولین بانک، انتشار دائمی اسکناس را آغاز کرد. اولین اسکناس‌های بانک انگلستان دست‌نویس بودند، اما در سال ۱۷۴۵، اسکناس‌های چاپی استاندارد وارد چرخه مبادلات پولی شدند.
در دهه ۱۸۴۰، بانک انگلستان اقدام به ترک ارتباط ارزی دولت با نقره و طلا کرد و به‌جای آن، سیستم اسکناس‌های کاغذی را به‌عنوان ارزی برای تجارت راه انداخت. این تصمیم منجر به ایجاد نظام اسکناس کاغذی مستقل شد و انگلستان را به یکی از اولین کشورهایی تبدیل کرد که از اسکناس کاغذی به‌عنوان ارز استفاده مستقل می‌کند.
اسکناس در ایالات متحده و دیگر نقاط جهان
در سال ۱۸۶۲، ایالات‌متحده نخستین اسکناس یک دلاری خود را به‌منظور تامین مالی جنگ داخلی و جبران کمبود سکه منتشر کرد. همچنین، اسکناس‌های پلیمری، برای اولین بار در سال ۱۹۸۲ در استرالیا چاپ شدند. این تغییرات نشان از تحولات در تاریخ پول و اسکناس در جهان هستند.
در قرن ۱۹ میلادی، کشورهای دیگر نیز به‌تدریج به استفاده از اسکناس کاغذی پرداختند و این فرآیند تا قرن ۲۰ ادامه یافت. حالا دیگر مردم در اقصی نقاط جهان می‌دانستند که اسکناس چیست. اسکناس‌های کاغذی به‌دلیل راحتی حمل‌ونقل و سهولت در انجام معاملات، جایگزینی برای ارزهای سنگین‌تر شدند و نظام اسکناس به یکی از ابزارهای اصلی اقتصاد جهان تبدیل شد.
اسکناس پلیمری
اسکناس پلیمری، از نوع پول کاغذی است که از جنس پلیمر یا پلیمرهای پلاستیکی ساخته شده است. این نوع اسکناس با استفاده از مواد پلیمری مانند بیوپلیمرها یا پلی‌اولفین‌ها ساخته می‌شود که مقاومت بیشتری در مقابل آب و سایر عوامل زیان‌آور دارند.
مزایای این اسکناس چیست
- مقاومت در برابر آب: اسکناس پلیمری، مقاومتی بالا در برابر آب دارد و به‌راحتی از آب و رطوبت آسیب نمی‌بیند.
- دوام بیشتر: این اسکناس‌ها معمولا دوام بیشتری نسبت به اسکناس کاغذی دارند و در زمان طولانی‌تری می‌توانند در چرخه گردش پول باقی بمانند.
- سهولت در تشخیص جعل: طراحی پیچیده و افزودن عناصر امنیتی به اسکناس پلیمری، امکان تشخیص تقلب را افزایش می‌دهد.
- کاهش تولید زیان زیست‌محیطی: بسیاری از اسکناس‌های پلیمری از مواد بازیافتی تولید می‌شوند که به کاهش آسیب به محیط‌زیست کمک می‌کند.
اسکناس‌های پلیمری در برخی از کشورها به عنوان ارز رسمی استفاده می‌شوند و از مزایای فنی و اقتصادی آن‌ها بهره می‌برند.
ویژگی‌های امنیتی اسکناس چیست
اسکناس‌ها به‌منظور جلوگیری از تقلب و افزایش امنیت، معمولا از ویژگی‌های امنیتی متعددی بهره می‌برند. برخی از ویژگی‌های امنیتی رایج برای اسکناس عبارت‌اند از:
- واترمارک (Watermark): یک نشانه غیرقابل رویت در بخشی از اسکناس که وقتی مقابل نور معینی قرار می‌گیرد قابل مشاهده می‌شود.
- نخ امنیتی (Security Thread): یک نخ فلزی یا پلیمری که درون اسکناس تعبیه شده است و معمولا با قرارگرفتن در مقابل نور، قابل رویت می‌شود.
- پنهان‌نگاری میکرونی (Microprinting): استفاده از متن‌ها یا الگوهای کوچک که با چشم غیرمسلح قابل خواندن نیستند و کپی کردنشان دشوار است.
- رنگ‌های نوری (Optically Variable Ink): استفاده از جوهرهایی که در زوایای مختلف نور، تغییر رنگ می‌دهند.
این ویژگی‌های امنیتی و برخی موارد دیگر، به کاهش احتمال جعل اسکناس کمک می‌کنند.
جمع‌بندی
در گذشته، لازم نبود بدانیم اسکناس چیست، زیرا زندگی همه با تبادل کالا‌به‌کالا و بدون وجود پول سپری می‌شد. اما در دنیای مدرن، پول و اسکناس به یکی از عوامل حیاتی زندگی تبدیل شده‌اند. از گذشته تا به امروز، تغییرات بسیاری در وضعیت اسکناس‌ها اتفاق افتاده است، اما همچنان به‌عنوان ابزاری برای معامله اجناس و خدمات به کار می‌رود و کاربرد اصلی آن تغییری نکرده است. اسکناس با تسریع فرایند معاملات، به رشد اقتصادی، کمک می‌کند.
