استفاده از ریال ایران در تجارت بین المللی، همراه با مزایا و معایبی متفاوت است. یکی از مزایای اصلی استفاده از ریال ایران، ایجاد پایداری و اعتماد بین تجارت‌هاست. زیرا معاملاتی که به ریال انجام می‌شود و از نوسانات ارزی مختلف در امان خواهد بود. همچنین، استفاده از ریال می‌تواند برای تقویت اقتصاد داخلی مؤثر باشد. اما از معایب استفاده از ریال، می‌توان به محدودیت‌های ارتباطی و تجاری با کشورهای دیگر به‌دلیل تحریم‌ها یا مشکلات سیاسی اشاره کرد. بهطورکلی، استفاده از ریال در تجارت بین‌المللی مزایا و معایبی دارد که بسته به شرایط اقتصادی و سیاسی متغیر است.
بررسی ریال ایران در تجارت بین المللی
با توجه به نظرات کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی، باید حساسیت‌ها نسبت به دلار در اقتصاد ایران کاهش یابد و از رویکرد حذف دلار از مبادلات تجاری و پیمان‌های پولی، بهره گرفته شود. در سال‌های گذشته، آمریکا با استفاده از اهرم دلار، محدودیت‌های متعددی را بر ایران و سایر کشورها اعمال کرده است و با تسلط ترامپ بر منصب ریاست جمهوری آمریکا، اوضاعی غیرقابل پیش‌بینی برای فعالان اقتصادی جهان ایجاد شد.
حذف دلار از مبادلات تجاری، یکی از موضوعات مهمی است که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است و دولتمردان کشور نیز بارها بر اهمیت آن تاکید کرده‌اند. به‌عنوان مثال، کرباسیان، از وزیران امور اقتصادی و دارایی دولت قبلی، در خصوص تجارت ایران و روسیه اعلام کرده بود که بر اساس تصمیمات دولت و بانک مرکزی، تجارت و صادرات به روسیه با استفاده از پول ملی انجام می‌شود و هیچ نیازی به پول دلار برای این مبادلات وجود ندارد.
بیانیه بانک مرکزی در این زمینه
بانک مرکزی، در حدود سه سال پیش اعلام کرد که توافق پیمان دوجانبه پولی، میان ایران و ترکیه به امضاء رسیده است. این توافق به معنای آن است که روابط اقتصادی این دو کشور می‌تواند براساس ریال و لیر انجام شود و دلار و یورو به عنوان ارز مرجع، از مبادلات کالایی حذف خواهند شد. همچنین، رییس‌جمهور سابق نیز تاکید کرده بود که در مراودات تجاری و اقتصادی با آذربایجان، استفاده از پول ملی ضروری است و تبادلات تجاری می‌تواند از طریق بانک‌های مرکزی با پول‌های ملی انجام شود، حتی به صورت سه‌جانبه با سایر همسایگان.
در این زمینه، محمود واعظی، رییس دفتر رییس‌جمهور سابق، توسعه روابط بانکی و استفاده از پول ملی در مبادلات تجاری را در گسترش مناسبات اقتصادی و تجاری دو کشور بسیار حائز اهمیت دانسته بود و بر آن تاکید می‌کرد. در همایش تجاری وین – تهران نیز، حذف دلار در فعالیت اقتصادی بین دو کشور، به‌شدت مورد توجه قرار گرفت، به‌طوری‌که مسئول کنترل بانک اتریش اعلام کرد که آن‌ها در همکاری با ایران، به هیچ وجه بهدنبال استفاده از دلار آمریکا نخواهند بود.
محوری‌ترین مولفه اقتصادی در رابطه با تاثیر ریال ایران در تجارت بین المللی
محوری‌ترین مولفه اقتصاد مقاومتی بر تاثیر ریال ایران در تجارت بین المللی، بر اساس آمار و اطلاعات اخیر، در کشورهایی مانند روسیه، برزیل، هند، چین و آفریقای جنوبی، که گروه بریکس را تشکیل می‌دهند، مشخص شده است. این کشورها بهدنبال حذف دلار از مبادلات تجاری خود هستند و سیاست‌های مالی مرتبط را به اجرا درآورده‌اند تا بتوانند قدرت سلطه آمریکا بر فعالیت‌های تجاری کشورها را کاهش دهند.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، انعقاد پیمان‌های پولی دوجانبه، از جمله مهم‌ترین مولفه‌های اقتصاد مقاومتی در حوزه تبادلات بانکی خارجی است. این پیمان‌ها باعث ارتقای جایگاه ریال در تجارت بین‌المللی، کاهش آثار تحریم‌های بانکی، افزایش قدرت چانه‌زنی کشور و کاهش هزینه و ریسک انتقال ارز می‌شوند.
با امضای پیمان‌های پولی دوجانبه، امکان انجام بخش قابل توجهی از واردات، بدون نیاز به ارزهای واسط به وجود می‌آید. این پیمان‌ها تاثیر مستقیمی بر کاهش وابستگی به ارزهای خارجی و تقویت پایداری اقتصادی کشورها خواهند داشت. بهطورکلی، حذف دلار از مبادلات تجاری و امضای پیمان‌های پولی دوجانبه، گام مهمی در جهت تقویت اقتصاد مقاومتی و کاهش وابستگی به ارزهای خارجی محسوب می‌شود که برای کشورهای عضو گروه بریکس و سایر کشورها، تاثیرات قابل توجهی خواهد داشت.
اثرات ضد تحریمی در این زمینه
تاکید بر حذف دلار از مبادلات تجاری ایران و جایگزینی آن با پول ملی، به‌عنوان یک استراتژی مقاومتی، به تدریج به یکی از مباحث بحث‌برانگیز و مهم در صحنه اقتصادی کشور ما تبدیل شده است. در دیدار با رییس‌جمهور روسیه، مقام معظم رهبری نیز تاکید کرده‌اند که حضور ریال ایران در تجارت بین المللی می‌تواند آثار ضدتحریمی موثری را به همراه داشته باشد. هرچند، نظرات متفاوتی از کارشناسان و فعالان اقتصادی در این زمینه مطرح شده است.
بسیاری از فعالان اقتصادی معتقدند که حذف دلار از معاملات مالی تجاری، به سیستم مبادلات اقتصادی امکان می‌دهد که بدون وجود ارز غالبی عمل کند. این اقدام، در حال حاضر در چندین کشور دنیا، از جمله کشورهایی همچون چین، هند، کره جنوبی، ترکیه و امارات متحده عربی، به‌عنوان بخشی از قراردادها و پیمان‌های دوجانبه و چندجانبه، به کار گرفته می‌شود. این عمل، همچنین می‌تواند منجر به افزایش مراودات بانکی و تسهیل در تبادلات تجاری بین کشورها شود.
کارشناسان در این زمینه چه می‌گویند؟
بااین‌حال، برخی کارشناسان معتقدند که در حال حاضر امکان حذف کامل دلار از مبادلات وجود ندارد. دلار به‌عنوان یک پول بین‌المللی، همچنان در تمامی کشورها به کار می‌رود و حذف آن ممکن است با محدودیت‌های تجاری و مالی مواجه شود. آن‌ها بر این باورند که حذف دلار ممکن است به تنگناهای تجاری کشورها منجر شود و بر خود ارزیابی محدودیت‌های زمینه تجارت و تبادلات اقتصادی را به همراه داشته باشد.
بهطورکلی، در شرایط کنونی، به نظر می‌رسد که حذف کامل دلار از مبادلات تجاری امکان‌پذیر نیست. اما تاکید بر استفاده از پول ملی و انجام مبادلات بر اساس آن، یک گام مهم به سوی تقویت مقاومت اقتصادی کشورهاست.
مزایا و معایب ریال ایران در تجارت بین المللی
| مزایا | معایب |
| دارای منابع طبیعی غنی و تنوع‌بخش | تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های مالی |
| قرارگیری جغرافیایی استراتژیک | نوسانات قیمت‌ها و تورم |
| قدرت تولید و صادرات در برخی صنایع | کاهش قیمت پول ملی و ارزش دلار در بازارهای جهانی |
| دسترسی به بازارهای همسایه و رقابتی | محدودیت‌های بانکی و مالی |
| پتانسیل توسعه بخش‌های خدماتی و گردشگری | کاهش قابلیت رقابت در بازارهای جهانی |
ریال ایران در تجارت بین المللی، دارای مزایا و معایبی است. یکی از مزایایش، داشتن منابع طبیعی غنی و تنوع‌بخش است که می‌تواند به توسعه تولید و صادرات در بخش‌هایی مانند نفت، گاز، و کشاورزی کمک کند. همچنین، موقعیت جغرافیایی استراتژیک ایران، به‌عنوان یک پل ارتباطی بین شرق و غرب، امکان دسترسی به بازارهای مختلف را فراهم می‌کند.
اما معایبی هم وجود دارد، از جمله تحریم‌های بین‌المللی که به تجارت و روابط مالی ایران با کشورهای دیگر آسیب می‌رساند. همچنین، نوسانات قیمت‌ها و تورم می‌تواند به ثابت‌نبودن قیمت‌ها و کاهش قابلیت رقابت در بازارهای جهانی منجر شود. افزون‌براین، محدودیت‌های بانکی و مالی نیز مانع از حرکت آزاد سرمایه و ارزیابی دقیق ارزش ارزی ملی و بین‌المللی می‌شود.
در کل، درحالی‌که ایران دارای پتانسیل‌های زیادی در تجارت بین‌المللی است، مواجهه با تهدیدهایی همچون تحریم‌ها، نوسانات قیمت‌ها و محدودیت‌های مالی، در این بین به چشم می‌خورد که بر رشد و توسعه اقتصادی آن تاثیرگذارند.
جمع‌بندی
ریال ایران در تجارت بین المللی، با دارا بودن منابع طبیعی غنی، موقعیت جغرافیایی استراتژیک و قدرت تولید در برخی صنایع، مزایای بسیاری دارد. اما تحریم‌ها، نوسانات قیمت‌ها و محدودیت‌های مالی، به‌عنوان معایب اساسی، رونق تجارت بین‌المللی ایران را محدود می‌کنند. بر اساس شرایط فعلی، کشور ایران، نیاز به تجارت برنامه‌ریزی شده، استفاده از پتانسیل‌های خود و حل مسائل مالی و سیاسی دارد تا بهره‌وری و رشد تجارت بین‌المللی خود را افزایش و سرعت ببخشد.
