بایگانی برچسب ها: تاریخچه چاپ اسکناس

پول نقش بسیار مهمی در زندگی همه انسان‌ها دارد، ولی شاید کمتر کسی به تاریخچه پیدایش آن فکر کرده باشد. آیا تا به‌ حال به این فکر کرده‌اید پولی که به دست می‌آورید، چگونه تولید و چاپ می‌شود؟. آیا می‌خواهید بدانید مردم ایران چه زمانی برای اولین‌بار از پول استفاده کردند؟. یا اینکه چه کسی پول را برای اولین بار تولید کرد و چه کسی دستور به چاپ آن داد؟. ممکن است بخواهید فرآیند ساخت این اوراق و سکه‌های ارزشمند را که نقش اساسی در زندگی امروز ما ایفا می‌کنند، بدانید. ما در این مطلب، به تاریخچه چاپ پول در ایران خواهیم پرداخت. بدین منظور، از نقطه اول پیدایش آن در دوران باستان شروع می‌کنیم و به بررسی تغییر و تحولات آن تا زمان حال حاضر می‌پردازیم.

تاریخچه چاپ پول در ایران دوران باستان

تاریخ چاپ پول در کشور ایران به زمان‌های دور باز می‌گردد. از زمان کشف طلا و نقره، بازرگانان شروع به مبادله سکه کردند و سپس پول کاغذی ایجاد شد. پول در آن روزها روی آجرهای خشک شده، پوست آهو و چرم چاپ می‌شد.
تاریخچه چاپ پول در ایران به حدود 750 سال پیش باز می‌گردد. اولین اسکناس ایران در زمان گیخاتو چاپ شد که به دلیل ارتباط گسترده ایران در دوران ایلخانان با چین بود. در زمان گیخاتوخان (ایلخان مغول)، ایران نیز مانند چین، پول کاغذی به نام چاو چاپ می‌کرد. حاکمان مغول سلسله “یوان” چین، دو دهه می‌شد که از پول کاغذی در کشور خود استفاده می‌کردند. ارزش اسمی اسکناس در آن زمان، از نیم تا 10 درهم متغیر بود. علاوه بر چاو، اسکناس‌های دیگری نیز برای مدتی در شهرهای دیگر ایران مورد استفاده قرار گرفتند و سپس از چرخه خارج شدند. این اسکناس‌ها را «شهر روا» می‌نامیدند که به معنای چیزی بود که در شهرها استفاده می‌شد.
به دستور گیخاتوخان، کار تهیه پول کاغذی به نام چاو در تبریز و در محلی به نام چاوخانه آغاز شد. چهار ماه بعد در سراسر قلمرو این خان، چاو جایگزین سکه‌های طلا و نقره گشت و تبدیل به واحد پول شد. این کار به دستور مغول خان بزرگ که در خان بلیغ پکن زندگی می‌کرد، انجام گردید.
قبل از چاپ اولین اسکناس امروزی توسط بانک شاهنشاهی، نوعی کارت اعتباری به نام بیجک توسط دلالان پول صادر می‌شد. این کارت اعباری در واقع رسید مبلغی بود که دلالان پول از صاحبان بیجک گرفته بودند. اعتبار بیجک به اعتبار فروشنده پولی که آن را صادر کرده بود، بستگی داشت.

تاریخچه چاپ پول در ایران به شکل امروزی

با تأسیس بانک شاهنشاهی ایران در سال 1889، ایران شروع به استفاده سیستماتیک از پول کاغذی کرد. با پایان یافتن سلسله قاجار در دهه 1920، ایران در حال گذار به یک سیستم پولی مدرن بود.
بانک ملی از سال 1359 مسئولیت چاپ پول را بر عهده داشت. قبل از انقلاب و حدود سال 1362 تمام اسکناس‌های مورد استفاده در ایران، در اروپا تولید می‌شدند. در همان سال‌ها کارخانه چاپ اسکناس توسط بانک مرکزی راه‌اندازی شد و مسئولیت چاپ اسکناس در سال 1367 به کارخانه تولید اسکناس واگذار گردید.
در سال 1367 دو خط تولید دیگر به آن اضافه و سپس تمام پول‌های کاغذی ایران در داخل کشور چاپ شدند. با توجه ‌به واردات كاغذهاي لازم در سال 1368، ايده احداث كارخانه توليد پول كاغذي موردتوجه قرار گرفت. بهره برداري از پروژه آن در سال 1376 آغاز شد و در نهايت در سال 1381 اين پروژه به بهره برداري رسيد. هم اكنون نیز تمام مراحل چاپ پول در ايران انجام می‌شود.

اسکناس‌های بعد از انقلاب اسلامی ایران

اگر تا به‌ حال سکه‌های دوران پهلوی را دیده باشید، می‌توانید تفاوت پول قبل و بعد از انقلاب را تشخیص دهید. پس از رحلت امام خمینی (ره)، مجموعه‌ای از اسکناس‌های طراحی شده با تصویر ایشان منتشر شدند. از آن زمان تاکنون هیچ تغییری در آنها اعمال نشده است، فقط برخی تغییرات در پشت اسکناس‌ها اعمال شده‌اند. به ‌عنوان ‌مثال، اگر اسکناس‌های 5000 ریالی و 50000 ریالی امروزی را با اسکناس‌های دهه 90 مقایسه کنید، متوجه تغییراتی خواهید شد. از سال 1383 سکه‌های 50 ریالی و 100 ریالی و در سال 1387 سکه‌های 250 و 500 و 100 ریالی و در سال 1389 سکه‌های 2000 و 5000 ریالی روانه بازار شدند. تعدادی از آنها در حال حاضر نیز موجود هستند.

کارخانه چاپ پول ایران

کارخانه چاپ پول به ضرابخانه نیز معروف است. ضرابخانه یکی از سازمان‌های امنیتی ایران محسوب می‌شود. شاید نام محله جاده دوشاخ ضرابخانه تهران را شنیده باشید. این مکان از قدیم‌الایام مقر ساخت سکه و چاپ اسکناس بوده و در تاریخچه چاپ پول در ایران مکانی معروف است. از آنجایی که این منطقه امنیتی محسوب می‌شود، ورود به آن کار آسانی نیست. حتی کارکنان این کارخانه با رعایت تمامی پروتکل‌های ایمنی قبل از ورود، تمام وسایل خود را به نگهبانان تحویل می‌دهند. این کارخانه در حال حاضر در پاسداران تهران واقع شده است.

فرآیند چاپ پول کاغذی در ایران

شاید تعجب کنید اگر بدانید که دستگاه‌های چاپ پول در ایران مانند دستگاه‌های چاپ کتاب هستند. البته کشورهای پیشرفته از ماشین‌آلات پیشرفته‌تری برای تولید پول استفاده می‌کنند.
در ابتدا اولین طرح اسکناس‌ها در کامپیوتر ساخته می‌شود. کامپیوتر به دستگاه چاپگر پول متصل خواهد شد و طرح را برای آن ارسال می‌کند. سپس کاغذهای مخصوص پول قبل از شروع فرآیند چاپ در دستگاه قرار می‌گیرند. معمولا هر کاغذ می‌تواند شامل 24 قطعه اسکناس باشد. بنابراین تعداد اوراق با توجه به نیاز به اسکناس تعیین می‌شود. هر یک از چاپگرها قادر به چاپ 50 هزار قطعه در هر روز هستند. یعنی روزانه یک میلیون و 200 هزار قطعه اسکناس چاپ می‌شود.
شاید متوجه اسکناس‌های طرح‌های جدید شده باشید. اسکناس‌های 20 تومانی، 10 تومانی و 500 تومانی قدیمی دیگر چاپ نمی‌شوند و اسکناس نو در بازار موجود است. زمانی که دولت تصمیم به طراحی پول جدید می‌گیرد، طراحان گرافیک و مهندسان آن را با نرم افزار خاصی طراحی می‌کنند و طرح جدید برای چاپخانه ارسال می‌شود. در نهایت، وقتی پول چاپ خواهد شد و پس شروع به گذاشتن آن در قفسه‌های مخصوص می‌کنند. هر قفسه می‌تواند 10 هزار اسکناس را در خود جای دهد. پس از اتمام مراحل چاپ پول، تمامی اسکناس‌ها با خودروهای مخصوص به سازمان خزانه‌داری ارسال می‌شوند.

چه کسی دستور چاپ پول در ایران را می‌دهد؟

بر اساس نیاز بازار، دولت به مجلس دستور چاپ پول می‌دهد. مجلس پس از تایید، دستور آن را به بانک مرکزی و ضرابخانه ابلاغ خواهد کرد. اگر ضرابخانه یا بانک مرکزی مستقل یا بدون دستور سایر سازمان‌ها عمل کنند، تورم و رکود اقتصادی رخ می‌دهد.

تاریخچه چاپ پول در ایران و چالش‌ها

در چندین سال گذشته، با افزایش نرخ تورم و افت ارزش پول ملی، چاپ و استفاده از انواع چک‌های بانکی در کشور به شدت رواج یافته است. چک‌های بانکی با عنوان “ایران‌چک” به‌عنوان یک وسیله پرکاربرد در بازار پولی و بانکی به‌کار گرفته شده‌اند. این چک‌ها با رقم ۵۰۰ هزار و یک میلیون ریال چاپ و در گردش قرار می‌گیرند.
در سال ۱۳۸۵، تعداد اسکناس‌های در گردش در کشور به 7 میلیارد و ۳۰۰ میلیون برگ رسید و به ازای هر شهروند ایرانی، میانگین ۱۰۰ برگ اسکناس وجود داشت. برای جمع‌آوری، تعویض و از بین بردن اسکناس‌های فرسوده، متوسط هزینه سالانه برآوردشده حدود ۱۲۰ میلیارد ریال است.
با پیشرفت و گسترش نظام بانکداری الکترونیکی و انتشار کارت‌های بانکی الکترونیکی، استفاده از اسکناس پول در نظام اقتصادی و مبادلات مالی به‌دنبال از دست‌دادن جایگاه و اهمیت خود است که همین موضوع به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های این حوزه مطرح می‌شود.

جمع‌بندی

در قدیم به جای استفاده از پول، فرآیندی به نام دادوستد وجود داشت. بعدها پول جایگزین دادوستد شد و در معاملات نقش مهمی پیدا کرد. تاریخچه چاپ پول در ایران به زمان ایلخانان و به زمان سلطنت گیخاتوخان مربوط می‌شود. در آن زمان اسکناس که چاو نامیده می‌شد، برای اولین‌بار در شهر تبریز در مکانی به نام چاوخانه چاپ شد. در سال 1889 ایران شروع به استفاده از اسکناس‌ به شکل امروزی کرد. ابتدا بانک ملی اسکناس مورد نیاز را چاپ می‌کرد. پس از تاسیس بانک مرکزی، حق چاپ اسکناس بر عهده این بانک قرار گرفت. اکنون نیز اسکناس مورد نیاز را بانک مرکزی چاپ می‌کند.
تا قبل از سال 1362 ایران اسکناس‌های خود را به کشورهای خارجی مانند انگلستان سفارش می‌داد. اما در حال حاضر در این زمینه به خودکفایی رسیده است.

اطلاع از تاریخ اسکناس و چاپ آن در دنیا ایده بدی نیست. اولین سازندگان اسکناس‌های کاغذی چینی‌ها هستند. اما این استرالیایی‌ها بودند که در قرن حاضر با چاپ اسکناس های پلیمری این صنعت را متحول کرده‌اند. جعل اسکناس به همان اندازه چاپ آن قدمت دارد. در طول سال‌ها، کشورهای مختلف سعی کرده‌اند با اضافه کردن ویژگی‌های امنیتی به اسکناس‌های خود، کار جاعلان را سخت‌تر کنند. در این مقاله، علاوه بر تاریخ مختصر چاپ اسکناس، مهم‌ترین ویژگی‌های امنیتی آشکار که در اکثر اسکناس‌ها وجود دارد را نیز معرفی کرده‌ایم.

تاریخچه کوتاهی از چاپ اسکناس

اولین پول کاغذی جهان در چین در زمان سلسله تانگ (618–907) توسط بازرگانانی که می‌خواستند از حجم سنگین سکه‌های مس دوری کنند، ساخته شد. از سال 1023 به بعد، دولت مرکزی چین پول کاغذی خود را با استفاده از چاپ چوبی تولید می‌کرد.

اولین اسکناس‌های اروپایی در سوئد توسط Stockholms Banco، اولین بانک سوئدی منتشر شدند. هر اسکناس با دست 16 مقام برجسته و قابل‌اعتماد امضا می‌شد تا بر مخالفت‌هایی که اصرار داشتند پول کاغذی منجر به سقوط نظام پولی سوئد می‌شود، غلبه کند. در عرض چند ماه دیگر دولت‌ها و تجار اروپایی نیز پول کاغذی منتشر کردند. ارزش بسیاری از اسکناس‌های اولیه به‌زودی کاهش یافت. زیرا چارچوب قانونی برای تضمین ارزش پول وجود نداشت و تقریباً همه می‌توانستند اسکناس منتشر کنند.

در سال 1695 بانک انگلستان اولین بانکی بود که انتشار دائمی اسکناس را آغاز کرد. در ابتدا، این اسکناس‌ها دست‌نویس بودند. اما در سال 1745، اسکناس‌های چاپی استاندارد شده از 20 پوند تا 1000 پوند چاپ شدند.

در سال 1862، ایالات‌متحده اولین اسکناس یک دلاری خود را به منظور جبران کمبود سکه و تامین مالی جنگ داخلی منتشر کرد. اسکناس‌های پلیمری اولین بار در سال 1982 و در استرالیا چاپ شدند.

چند نکته جالب از تاریخچه چاپ پول

بزرگ‌ترین اسکناس تاریخ، 1 یوان چینی بود که در قرن چهاردهم چاپ شد و ابعاد آن ۹×۱۳ اینچ بود.

اولین اسکناس‌های کاغذی ایالات‌متحده در عناوین 1 سنت، 5 سنت، 25 سنت و 50 سنت چاپ شدند. ظاهراً از جوهر سبز در اولین اسکناس یک دلاری استفاده شده که علت آن چسبیدن بهتر این رنگ به کاغذ است.

رنگ سبز هنوز هم در اسکناس‌های دلار استفاده می‌شود. در سال 2014، 2278400 اسکناس یک دلاری در گردش بود که نزدیک به 40 درصد کل دلارهای آمریکایی را تشکیل می‌داد. دلارهای امروزی را می‌توان تا 4000 بار قبل از پاره شدن، به جلو و عقب تا کرد.

واژه پول از کجا نشات گرفته است؟

کلمه “پول” از واژه یونانی “Obolos” گرفته شده است و به سکه‌ای اطلاق می‌شود که برابر با یک ششم درهم یا دراخم بوده است. جالب است بدانید که تاریخچه این واژه به دوران اشکانیان بازمی‌گردد! زمانی پول برای اولین بار وارد ایران شد، این اشکانیان بودند که به یک سکه این واژه را نسبت دادند.

اصطلاح “سکه” نخستین بار برای دستگاه آهنینی به‌کار می‌رفت که برای مهر زدن بر روی پول‌های معاملاتی در جامعه استفاده می‌شد. این دستگاه به نام “اثر مهری” هم شناخته می‌شد که نشان حک‌شده روی سکه‌ها را ارائه می‌داد.

بنابراین، سکه به معنای یک تکه فلزی با وزن مشخص است که روی آن نشان رسمی دولت یا حکومتی که عیار، وزن و ارزش آن را تضمین می‌کند، قرار دارد. این نماد مهم اقتصادی نمایانگر تاریخچه و اهمیت ارزشی فرهنگی و تجاری در جوامع مختلف است.

دنیای اسکناس‌های پلیمری!

اسکناس‌های کاغذی با همان نوع کاغذی که برای مجلات یا روزنامه‌ها استفاده می‌شود، چاپ نمی‌گردند. این برگه‌های ارزشمند بر روی بستری چاپ می‌شوند که از پنبه خالص (مثلاً اسکناس‌های یورو) یا ترکیبی از 75٪ پنبه و 25٪ کتان ساخته شده است. مواد افزودنی دیگری نیز اغلب به‌عنوان یک تمهید امنیتی به خمیر کاغذی اضافه می‌شوند. این مواد افزودنی ممکن است الیاف رنگی یا یک نخ امنیتی ساخته‌شده از فلز یا پلیمر باشند.

به‌جای استفاده از پنبه و کتان به‌عنوان ماده پایه، برخی از کشورها به سمت مواد مصنوعی روی آورده‌اند. استرالیا اولین کشوری بود که چاپ اسکناس پلیمری را وارد چرخه پولی خود کرد. به علت ورود اسکناس‌های پلیمری به چرخه پولی جهانی در این بخش، مزایای این پول‌ها را برای شما بیان کرده‌ایم.

مزایای چاپ اسکناس پلیمری

• اسکناس‌های پلیمری دوام بیشتری دارند. زیرا پاره شدن آن‌ها دشوارتر است و در برابر تا شدن مقاومت بیشتری دارند.
• کثیفی و رطوبت را دفع می‌کنند و به همین دلیل به‌راحتی کثیف نمی‌شوند. میکروارگانیسم‌ها بر روی پلیمرها زنده نمی‌مانند. زیرا از مواد صنعتی ساخته شده‌اند که عناصر مغذی برای زنده ماندن جانداران را ندارند.
• ازآنجایی‌که پلی‌پروپیلن جهت‌دار دومحوره (BOPP) محکم‌تر است، اسکناس‌ها در دستگاه‌های خودپرداز و عملیات مرتب‌سازی خودکار بهتر عمل می‌کنند. بااین‌حال، اگر خیس یا مرطوب شوند، به هم می‌چسبند و کار شمارش را سخت می‌کنند.
• تولید اسکناس حدود دو برابر گران‌تر درمی‌آید اما دوام آن‌ها دو و نیم تا چهار برابر بیشتر از اسکناس‌های چاپ‌شده روی کاغذ پنبه‌ای است. این نوع از اسکناس‌ها قابل بازیافت هستند که یک مزیت زیست‌محیطی به شمار می‌رود. البته توجه داشته باشید که از پلیمرهای بازیافت شده، به‌هیچ‌عنوان برای چاپ اسکناس استفاده نمی‌شود.
• جعل این اسکناس‌ها به‌واسطه تکنولوژی مدرن‌تر و مواد اولیه کمتر در دسترس، سخت‌تر است. در کانادا که بعد از استرالیا، یکی از پیشگامان تولید پول‌های پلیمری است، تعداد اسکناس‌های جعلی گزارش‌شده 74 درصد کاهش نشان می‌دهد.

تاریخ مختصری از چاپ اسکناس های پلیمری

در سال 1982 شرکت American Bank Note، اولین اسکناس‌های پلیمری را با استفاده از پلیمرهای Tyvek ‘sDuPont چاپ کرد. استرالیا اولین کشوری بود که از سال 1992 به بعد از اسکناس‌های پلیمری برای گردش پولی عمومی خود استفاده می‌کند.

در ژوئن 2016 بود که بانک انگلستان اولین اسکناس خود را که بر روی یک بستر پلیمری چاپ شده بود، معرفی کرد. این اسکناس پنج پوندی ” The New Fiver” نام دارد و پرتره‌ای از وینستون چرچیل را نشان می‌دهد. اسکناس‌های جدید توسط موسسه De La Rue چاپ‌ می‌شوند.

ویژگی‌های امنیتی رایج برای اسکناس‌ها

همه اسکناس‌های مدرن دارای چندین ویژگی امنیتی ضد جعل هستند. برای پول‌های باارزش بالا‌تر می‌توان از حدود 50 ویژگی امنیتی استفاده کرد. بسیاری از این تکنیک‌ها به‌خوبی شناخته شده‌اند، اما برخی محرمانه نگه داشته می‌شوند. برخی از تکنیک‌های مورداستفاده برای ایمن‌سازی و ضدجعل کردن اسکناس‌ها عبارتند از:

• کاغذهای ویژه: کارخانه‌های کاغذسازی وجود دارند که به‌طور منحصربه‌فرد بسترهای کاغذی برای چاپ اسکناس می‌سازند. فرمول خمیر کاغذ بیشتر اسکناس‌های رایج در کشورهای مختلف، کاملاً محرمانه و اختصاصی است.
• تصاویر یا الگوهایی هستند با تغییر در ضخامت یا تراکم کاغذ ایجاد می‌شوند.

• جوهرهای ویژه: برخی از جوهرها بسته به زاویه‌ای که از آن مشاهده می‌کنید، تغییر رنگ می‌دهند.
• جوهرهای نامرئی: این جوهرها برای چشم نامرئی هستند اما در زیر نور فلورسنت یا UV دیده می‌شوند.
• چاپ رنگین‌کمانی: دو یا چند جوهر روی یک صفحه چاپ اعمال می‌شود تا رنگ به‌تدریج از یک رنگ به رنگ دیگر محو شود.

• هولوگرام: متن و/یا تصاویری هستند که ظاهری سه بعدی دارند.
• حکاکی‌های استادانه‌ای مانند خطوط قوس‌دار برجسته و ریزمتن‌ها.

• چاپ برجسته
• جمع‌آزما (checksum) یا شماره سریال
• نخ امنیتی: یک سیم فلزی یا پلاستیکی است که در بافت اسکناس اضافه می‌شود.
• اسکناس‌های پلیمری یک ویژگی امنیتی منحصربه‌فرد دارند که پنجره شفاف یا see-through window نام دارد.

جمع‌بندی

در این مقاله یک تاریخچه مختصر از ورود پول به چرخه مالی کشورهای جهان را بیان کردیم. جعل اسکناس به همان اندازه چاپ اسکناس قدمت دارد. در طول سال‌ها، کشورهای مختلف سعی کرده‌اند با اضافه کردن ویژگی‌های امنیتی به اسکناس‌های خود، مانع از جعل آن‌ها شوند. در این مقاله، ویژگی‌ها یا نشانه‌های امنیتی رایج که برای اسکناس‌ها استفاده می‌شود را بیان کردیم. بااین‌حال بسیاری از کشورها، نشانه‌های امنیتی منحصربه‌فرد و مخصوص به خود را هم به این ویژگی‌های امنیتی رایج اضافه می‌کنند. هر چه اسکناس ازنظر ارزش بالاتر باشد، نشانه‌های امنیتی روی آن نیز بیشتر و پیشرفته‌تر است.

منابع

Titlemax

Prepressure